Ερ1 Την περίοδο 2015-2018, η Δεξιά κέρδισε κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις σε μεγάλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ωστόσο, μετά την εκλογή του αριστερού Λουίς Ομπραδόρ στο Μεξικό, του Φερνάντες στην Αργεντινή και του Άρσε στη Βολιβία, μπορεί να αλλάξει το πολιτικό «εκκρεμές» στην ήπειρο;
Οι επιτυχίες των συντηρητικών δυνάμεων υπήρξαν παροδικές. Ήταν αποτέλεσμα των λυσσαλέων παρεμβάσεων των ΗΠΑ, των αντισυνταγματικών, πραξικοπηματικών ενεργειών της οικονομικής ολιγαρχίας, όπως ο έντεχνος αποκλεισμός του Ι. Λούλα από τις εκλογές. Ήταν όμως και αποτέλεσμα της απογοήτευσης μέρους των λαϊκών στρωμάτων (που συχνά επέλεξε την αποχή) καθώς οι προοδευτικές κυβερνήσεις δεν στάθηκαν αρκετά τολμηρές. Αυτό αφορά για παράδειγμα την κυβέρνηση Λούλα και Ρούσεφ στη Βραζιλία, την κυβέρνηση Κίρχνερ στην Αργεντινή. Σε ένα μικρότερο βαθμό αφορά και την κυβέρνηση Μαδούρο στη Βενεζουέλα και Μοράλες στη Βολιβία.
Έτσι, οι προοδευτικές κυβερνήσεις, παρά τα μέτρα ανακούφισης του πληθυσμού, των φτωχότερων κοινωνικών τάξεων, δεν αντιμετώπισαν με πιο ριζικό τρόπο το ζήτημα της αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου. Επιπλέον, αποφεύγοντας να έρθουν σε περαιτέρω σύγκρουση με τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, ιδίως των τραπεζών, δεν μπόρεσαν να ελέγξουν την οικονομική κρίση. Ένα κύμα εθνικοποιήσεων του τραπεζικού συστήματος και των στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεων θα μπορούσε να παρέχει τα κατάλληλα εργαλεία στις κυβερνήσεις προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές δυσχέρειες της κρίσης, τον οικονομικό πόλεμο αλλά και τις χρόνιες δομικές αδυναμίες των οικονομιών τους.
Παρόλα αυτά οι δεξιές κυβερνήσεις οδηγήθηκαν γρήγορα σε πολιτική και οικονομική χρεοκοπία. Οι λαοί αναζητούν και πάλι διέξοδο. Είναι πιθανό βέβαια οι νέες προοδευτικές κυβερνήσεις να αποδειχθούν εκ νέου ανεπαρκείς. Πρόσφατη χαρακτηριστική περίπτωση είναι το Μεξικό, όπου η ατολμία της κυβέρνησης Ομπραδόρ έχει οδηγήσει σε βάλτωμα. Ωστόσο η διαδικασία αυτή συμβάλλει στη συσσώρευση πολύτιμης εμπείρας και γνώσης από τους λαούς.
Eρ2 Ποιοι είναι κατά τη γνώμη σας οι κυριότεροι παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτή την αλλαγή – μετατόπιση; Τα κοινωνικά κινήματα διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο;
Τα κοινωνικά κινήματα έπαιξαν καταλυτικό ρόλο. Την τελευταία διετία μόνο αναπτύχθηκαν ισχυρότατα κινήματα σε πολλές χώρες. Ενδεικτικά σημειώνω: Χιλή, Κολομβία, Εκουαδόρ, Περού, Αϊτή, Βολιβία. Ωθούν σε προοδευτικές λύσεις, ανοίγουν δρόμους. Συχνότατα υπερβαίνουν τις κυβερνήσεις, έχουν ένα βαθύτερο ριζοσπαστισμό, αναζητούν ενστικτωδώς πιο ουσιαστικές διεξόδους. Από τους κόλπους τους θα αναδειχθούν πιο ριζοσπαστικές και ταυτόχρονα πιο αποτελεσματικές προτάσεις και λύσεις.
Ερ3 Ποια είναι η σύνδεση αυτών των πολιτικών αλλαγών με τις ΗΠΑ και ποιο είναι το μήνυμα που παίρνουμε από τη Λατινική Αμερική με βάση τα νέα αυτά δεδομένα;
Οι ΗΠΑ αντιστέκονται σθεναρά, με τα πιο βρώμικα μέσα, ακόμη και στις πλέον ανώδυνες μεταρρυθμίσεις. Πανικοβάλλονται στην ιδέα ότι θα χάσουν τον γεωστρατηγικό έλεγχο της περιοχής, που θεωρούσαν πάντοτε την “πίσω αυλή” τους. Χρησιμοποιούν τον οικονομικό πόλεμο, την τρομοκρατία, τα πραξικοπήματα, τις απειλές πραξικοπημάτων, την απειλή στρατιωτικής επέμβασης, τους μισθοφόρους, όπως συνέβη τα τελευταία χρόνια ενάντια στη Βενεζουέλα και στη Βολιβία και δεκαετίες τώρα ενάντια στην Κούβα. Χρησιμοποιούν επίσης την εξαγορά πολιτικών, δικαστών, στρατιωτικών (πχ. στη Βραζιλία, Αργεντινή, Βολιβία).
Στη Βολιβία, για παράδειγμα, είχαμε ένα κλασικό πραξικόπημα (ενάντια στον μόλις εκλεγέντα τότε πρόεδρο Μοράλες, του κόμματος MAS) που στη συνέχεια ουσιαστικά ανατράπηκε από τη λαϊκή βούληση, όπως εκφράστηκε και στις τελευταίες εκλογές. Οι πιέσεις των ΗΠΑ και της ολιγαρχίας στην σημερινή κυβέρνηση του MAS υπό τον πρόεδρο Άρσε συνεχίζονται. Επικεντρώνονται ιδίως στο να την πειθαναγκάσουν να ασκήσει μετριοπαθέστερη οικονομική πολιτική.
Το ίδιο λυσσαλέα αντιστέκονται στα λαϊκά αιτήματα και κινήματα οι λατινοαμερικάνικες ολιγαρχίες, σε συνεργασία με τις ΗΠΑ. Ας δούμε το παράδειγμα του Περού. Τι χαρακτηρίζει την ολιγαρχία που στήριξε την υποψηφιότητα της Φουχιμόρι; Η διαφθορά και η ατιμωρησία της εγκληματικότητας των ισχυρών, η απόλυτη περιφρόνηση της ζωής του λαού. Ας δούμε τους απίστευτους αριθμούς νεκρών από covid στη Βραζιλία του ακροδεξιού Μπολσονάρο, στο Περού, στο Εκουαδόρ σε απόλυτη αντίθεση με την Κούβα και τη Βενεζουέλα. Ας σκεφτούμε τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των αγροτών στο Περού, τον εκτεταμένο αναλφαβητισμό, την απουσία ιατρικής περίθαλψης.
Οι ολιγαρχίες βασίζονται στον απόλυτο έλεγχο των μέσων ενημέρωσης. Πόσες φορές υποκίνησαν πραξικοπήματα ενάντια στην κυβέρνηση Τσάβες και Μαδούρο στην Βενεζουέλα; Χαρακτηρίζονται ακόμη από τον ακραίο αυταρχισμό, δικτατορικές τάσεις, παραβιάσεις του Συντάγματος, ρατσισμό. Δολοφονούν διαδηλωτές (πολλές δεκάδες σε Κολομβία, Εκουαδόρ, Χιλή, Περού και αλλού). Αξιοποιούν παρακρατικές ομάδες για δολοφονίες συνδικαλιστών και άλλων αγωνιστών. Μόνο στην Κολομβία συμβαίνουν τουλάχιστον δέκα κάθε μήνα.
Οι λαοί θα συνεχίσουν να αναζητούν λύσεις. Η κρίση, οι ανισότητες, η κοινωνική αδικία είναι τόσο βαθιά και παρατεταμένη που γεννούν αναπόφευκτα τέτοιες αναζητήσεις. Στη Χιλή οι εκλογές για Συντακτική Συνέλευση, την οποία επέβαλαν οι λαϊκοί αγώνες, ανέδειξαν μια αρκετά ριζοσπαστική πλειοψηφία. Στην πρωτεύουσα Σαντιάγο εκλέχτηκε δήμαρχος για πρώτη φορά από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Παρότι και στην περίπτωση αυτή οι ριζοσπαστικές αναζητήσεις των κινημάτων δεν έχουν ολοκληρωθεί, η τάση είναι σαφής. Οι λαοί συγκεντρώνουν πείρα ώστε να βρουν τους τρόπους να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους.
Ο Δημήτρης Καλτσώνης, καθ. Θεωρίας κράτους και δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο είναι συγγραφέας ανάμεσα σε άλλα των βιβλίων για τη Λ. Αμερική:
Ο Φιδέλ Κάστρο για τον Αλιέντε, εκδ. Τόπος
Ο Τσε για το κράτος και την επανάσταση, εκδ. Τόπος
Το δίλημμα της μπολιβαριανής δημοκρατίας, εκδ. Ξιφαράς