Στις 2 Φεβρουαρίου συμπληρώθηκαν 25 χρόνια από τότε που ο Ούγκο Τσάβες ανέλαβε για πρώτη φορά τα καθήκοντά του ως πρόεδρος της Βενεζουέλας, μετά τη νίκη του στις εκλογές του 1998. Το γεγονός αυτό σήμαινε την άφιξη του λαού στην εξουσία, με ένα ιστορικό σχέδιο: τη Μπολιβαριανή Επανάσταση.
Ξεκίνησε μια εποχή ριζικών αλλαγών που διέλυσαν το σύστημα που συνδέεται με τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών και ευθύνεται για την ανισότητα και τον αποκλεισμό της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού.
Ο Τσάβες ξεκίνησε με στόχο την ανάκτηση της αξιοπρέπειας και της κυριαρχίας του λαού, καθώς και έναν νέο τρόπο σύνδεσης με τον κόσμο, με τρία συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:
i) Καθιέρωσε τη Μπολιβαριανή Ειρηνευτική Διπλωματία προκειμένου να συνεισφέρει στην οικοδόμηση του πολυκεντρικού και πολυπολικού κόσμου.
ii) Μετέτρεψε τη Βενεζουέλα σε αντιιμπεραλιστικό σημείο αναφοράς, υπεράσπισης της ανεξαρτησίας και της αυτοδιάθεσης των εθνών του κόσμου, με προσήλωση στη θέληση και τη μετασχηματιστική δύναμη του λαού.
iii) Προώθησε την ολοκλήρωση Νότου-Νότου και τη δημιουργία διεθνών σχέσεων βασισμένες στα κοινά συμφέροντα και την κυριαρχική πρόοδο, χωρίς εποπτεία από ηγεμονικές εξουσίες.
25η επέτειος της Μπολιβαριανής Επανάστασης
25 χρόνια μετά την ανάληψη των καθηκόντων του Κομαντάντε Τσάβες, είναι βασικό να τονιστεί ο ρόλος του στην ενσωμάτωση των λαών, με βάση τις αρχές της συμπληρωματικότητας, της συνεργασίας, του σεβασμού, της αλληλεγγύης, της ειρήνης και της αυτοδιάθεσης.
«Σεβόμαστε την κυριαρχία όλων των λαών του κόσμου, όλων των κυβερνήσεων του κόσμου και εμμένουμε σε μια θεμελιώδη αρχή, στην αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, κανόνας θεμελιώδης στις διεθνείς σχέσεις», δήλωσε στις 13 Μαΐου 1999, τρεις μήνες μετά την ανάληψη της προεδρίας.
Ξεκινώντας από αυτό το γεωπολιτικό όραμα, προώθησε την αδελφοσύνη των εθνών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής ως τρόπο αντιμετώπισης του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, το οποίο ευθύνεται, και συνεχίζει να ευθύνεται, για τα υψηλά ποσοστά εξαθλίωσης και ανισότητας στην περιοχή.
Η επαναστατική του στάση ήταν εμπόδιο στην πρόοδο του νεοφιλελευθερισμού. Ο Τσάβες ήταν η μόνη αντιφρονούσα φωνή στη Σύνοδο Κορυφής της Αμερικής το 2001, στο Κεμπέκ του Καναδά, όπου επρόκειτο να επιβληθεί η Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου της Αμερικής (FTAA), ένας αποικιοκρατικός μηχανισμός με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να σφραγίσουν την κυριαρχία τους στην ήπειρο.
Τρία χρόνια αργότερα (2004) η FTAA θάφτηκε στη Σύνοδο Κορυφής στη Μαρ ντελ Πλάτα, όπου ο Τσάβες, μαζί με τον Λούλα Ντα Σίλβα και τον Νέστορ Κίρχνερ, συνοδευόμενος από πλήθος κόσμου, δήλωσε δημόσια: «FTAA… στο διάολο”.
ALBA (Μπολιβαριανή Συμμαχία για τους Λαούς της Αμερικής μας)
Σε αντίθεση με τη FTAA, τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους 2004, ο Τσάβες και ο ηγέτης της Κουβανικής Επανάστασης, Φιντέλ Κάστρο, πρότειναν την ίδρυση τη Μπολιβαριανή Εναλλακτική της Αμερικής (AL-BA), τον πρώτο επίσημο μηχανισμό ολοκλήρωσης που προωθήθηκε από τον πρόεδρο της Βενεζουέλας.
«Θέλουμε ένα μοντέλο που να μας ενσωματώνει πραγματικά. Όχι ένα μοντέλο που μας διαλύει, που ενσωματώνει μερικούς σε βάρος της διάλυσης άλλων, αυτός δεν μπορεί να είναι ο τρόπος. Ως εκ τούτου, με μεγάλη σεμνότητα και ταπεινότητα, προτείνουμε, από τη Βενεζουέλα μέχρι την Καραϊβική και τη Λατινική Αμερική, να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε μια για πάντα μια άλλη εναλλακτική (…) Νομίζω ότι θα μπορούσαμε να αρχίσουμε να συζητάμε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ALBA, σχεδόν ALCA (FTAA) αλλά με Β, Μπολιβαριανή εναλλακτική για την Αμερική», πρότεινε ο Τσάβες το 2001, κατά τη διάρκεια της Τρίτης Συνόδου Κορυφής για την Καραϊβική.
Ο Μπολιβαριανός ηγέτης εξήγησε το σχέδιο ολοκλήρωσης της ALBA εκείνη την εποχή: «Δεν είναι κάτι καινούργιο, πρόκειται για την απόσυρση ή την επαναφορά ενός ονείρου που πιστεύουμε ότι είναι δυνατό, πρόκειται για έναν άλλο δρόμο, πρόκειται για μια αναζήτηση, γιατί σίγουρα η ενσωμάτωση για εμάς είναι ζωτικής σημασίας: Ή ενωνόμαστε ή βυθιζόμαστε».
Το 2009, η ALBA μετονομάστηκε σε Μπολιβαριανή Συμμαχία για τους Λαούς της Αμερικής μας- Συνθήκη για το Εμπόριο των Λαών (ALBA-TCP). Στο μπλοκ συμμετέχουν η Βολιβία (2006), η Νικαράγουα (2007), η Δομινίκη (2008), η Ονδούρα (από το 2008 έως ένα χρόνο αργότερα, όταν ο de facto πρόεδρος Roberto Micheletti αποφάσισε να την εγκαταλείψει), η Αντίγκουα και Μπαρμπούντα (2009), ο Ισημερινός (από το 2009 έως το 2018, όταν η δεξιά κυβέρνηση του Λένιν Μορένο ζήτησε να αποχωρήσει από τον οργανισμό), ο Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες (2009), η Αγία Λουκία (2013), Άγιος Χριστόφορος και Νέβις και Γρενάδα (2014).
Η ALBA-TCP αντικατοπτρίζει την αρχή της συνεργασίας που επικεντρώνεται στην ευημερία των λαών. Μέσω αυτού του μηχανισμού διεθνοποιήθηκε η κουβανική μέθοδος αλφαβητισμού Yo Sí Puedo, με την οποία η Βενεζουέλα, η Βολιβία και η Νικαράγουα ανακηρύχθηκαν Εδάφη Απαλλαγμένα από τον Αναλφαβητισμό. Αναπτύχθηκε επίσης η Αποστολή Θαύμα (Misión Milagro), η οποία επέτρεψε σε τρία εκατομμύρια ασθενείς από 21 χώρες να υποβληθούν σε οφθαλμολογικές επεμβάσεις. Σε αυτό προστίθενται περισσότεροι από 29.600 καταρτισμένοι κοινοτικοί γιατροί από 72 έθνη στη Λατινική Αμερική, την Καραϊβική και την Αφρική, που έχουν εκπαιδευτεί στη Λατινοαμερικάνικη Σχολή Ιατρικής (ELAM) με γραφεία στην Κούβα και τη Βενεζουέλα.
Petrocaribe (περιφερειακή συμφωνία προμήθειας πετρελαίου μεταξύ της Βενεζουέλας και των κρατών μελών της Καραϊβικής)
Το 2005, ο Ούγκο Τσάβες πρότεινε την ίδρυση την Petrocaribe, ενός οργανισμού περιφερειακής ολοκλήρωσης για την προώθηση της ενεργειακής συνεργασίας, με στόχο τη διασφάλιση της ευημερίας των λαών της Καραϊβικής.
Μεταξύ 2005 και 2018, η Petrocaribe προμήθευσε τους εταίρους της με 356 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου και προϊόντα, που ισοδυναμούν με ποσό 31.523 εκατομμυρίων δολαρίων, εκ των οποίων περίπου το 50% χρηματοδοτήθηκε μακροπρόθεσμα. «Το πετρέλαιο, μέχρι τώρα, ήταν ένα όπλο για να εξουσιάζουν τους λαούς. Εμείς θα χρησιμοποιήσουμε το πετρέλαιο ως όπλο για να τους απελευθερώσουμε», δήλωσε ο Τσάβες το 2006.
Αντιηγεμονική επικοινωνία
Το σχέδιο περιφερειακής ολοκλήρωσης του Τσάβες, το οποίο ο Πρόεδρος Νικολάς Μαδούρο συνεχίζει να ενισχύει σήμερα, κάλυψε επίσης τον τομέα των επικοινωνιών. Για το λόγο αυτό, η Βενεζουέλα σύστησε το Telesur το 2005 και το 2010 το La Radio del Sur, και τα δύο παρόντα χαρακώματα αντιηγεμονικής επικοινωνίας.
Τιμώντας επίσης την κληρονομιά του Τσάβες, ο Πρόεδρος Μαδούρο εγκαινίασε το Πανεπιστήμιο Επικοινωνίας της Λατινικής Αμερικής στο Καράκας το 2017 για την εκπαίδευση φοιτητών από διάφορες χώρες στη δημοσιογραφία και την επικοινωνία.
Unasur (Ένωση Νοτιοαμερικανικών Κρατών)
Ο Πρόεδρος Τσάβες, με τον τότε υπουργό Εξωτερικών του, Νικολάς Μαδούρο, προώθησαν σε διεθνείς συναντήσεις και φόρουμ την ιδέα της δημιουργίας της Ένωσης Νοτιοαμερικάνικων Κρατών (Unasur), μηχανισμού ολοκλήρωσης που θεσπίστηκε τελικά το 2008.
Οι χώρες της Νότιας Αμερικής βρήκαν στην Unasur έναν γεωπολιτικό χώρο που ευνοεί τη συνεργασία σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η επιστήμη, η άμυνα, ο πολιτισμός και η οικονομία.
Η Unasur, χάρη στην πυγμή των αριστερών ηγετών στην περιοχή, μεταξύ των οποίων και ο Τσάβες, κατάφερε να σταματήσει τις απόπειρες πραξικοπήματος που ενορχηστρώθηκαν από την Ουάσιγκτον εναντίον των προέδρων της Βολιβίας, Έβο Μοράλες, το 2008, και του Ισημερινού, Ραφαέλ Κορρέα, το 2010.
CELAC (Κοινότητα Κρατών Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής)
Με τις άοκνες προσπάθειες του Προέδρου Τσάβες και του Υπουργού Εξωτερικών του, συστήθηκε η Κοινότητα Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής (CELAC), ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος οργανισμός περιφερειακής ολοκλήρωσης που συγκεντρώνει όλα τα έθνη της Αμερικής μας, χωρίς τις ΗΠΑ και τον Καναδά, με κοινούς στόχους όπως η συνολική ανάπτυξη, η ειρήνη και ο σεβασμός. Η CELAC ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου του 2010 και γιόρτασε την ιδρυτική της σύνοδο στο Καράκας, στις 2 και 3 Δεκεμβρίου 2011.
Με τη CELAC, η Μπολιβαριανή Επανάσταση έδειξε ότι η ενότητα της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής είναι ο δρόμος για την πλήρη ανάπτυξη των λαών μας και η μεγαλύτερη συμβολή που μπορούμε να έχουμε ώστε στον κόσμο να επικρατήσουν οι διεθνείς σχέσεις που βασίζονται στην ισότητα και τον σεβασμό. Το ξεκαθάρισε ο Τσάβες το 2008: «Η ένταξη πρέπει να ξεκινά από την ψυχή των λαών. Δεν είναι ο ανταγωνισμός, είναι η συνεργασία μεταξύ των λαών· Ας δίνει ο καθένας στον άλλο ό,τι καλύτερο έχει από τον εαυτό του, ό,τι μπορεί να δώσει στον άλλον, να του δίνει λόγο για συνύπαρξη σε αυτόν τον κόσμο».
*Ο Φρέντυ Φερνάντες είναι ο επιτετραμμένος της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας στην Ελλάδα