Αγαπητές συντρόφισσες και αγαπητοί σύντροφοι,
πρώτα από όλα ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου τον λαό και την κυβέρνηση της Βενεζουέλας και το Ινστιτούτο Σιμόν Μπολίβαρ που μου έδωσαν την ευκαιρία να βρίσκομαι ανάμεσά σας και να διατυπώσω τις σκέψεις μου σε ένα τόσο σπουδαίο φόρουμ. Με την ευκαιρία σας μεταφέρω αγωνιστικούς χαιρετισμούς από τους συντρόφους και συναγωνιστές στην Ελλάδα που στέκονται στον αγώνα του λαού της Βενεζουέλας ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό.
Στην παρέμβασή μου θα επιχειρήσω να κάνω μια σκιαγράφηση της αποικιοκρατίας καταθέτοντας μία στοιχειώδη περιοδολόγηση. Στη συνέχεια θα αναφερθώ ειδικά στον τρόπο εκμετάλλευσης των εξαρτημένων χωρών από τις ιμπεριαλιστικές έτσι όπως αυτή πραγματώνεται μέσω της παροχής των δανείων.
- I. ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑ
Η αποικιοκρατία γνώρισε διάφορες φάσεις. Μια πρώιμη μορφή της συναντάται την περίοδο της φεουδαρχίας και χαρακτηρίζεται από επιδρομές όπως, για παράδειγμα, αυτές των Βίκινγκ και των Σταυροφόρων οι οποίοι λεηλατούσαν και εποικούσαν τις χώρες στις οποίες έκαναν επιδρομές. Διαρκεί από τον 8ο ως τον 15ο αιώνα.
Στη συνέχεια και κατά τη διάρκεια του 15ου-16ου αιώνα αποκτά άλλα χαρακτηριστικά: στόχος είναι η απόκτηση των πολύτιμων μετάλλων, των πρώτων υλών και των μπαχαρικών με σκοπό των πλουτισμό των μοναρχιών και των εμπόρων.
Κατά την περίοδο του 17ου-19ου αιώνα, η αποικιοκρατία συνυπάρχει με τη στερέωση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, τη νίκη του καπιταλισμού επί της φεουδαρχίας και την περίοδο του ελεύθερου ανταγωνισμού, του πρώτου, δηλαδή, σταδίου του καπιταλισμού. Σκοπός είναι πλέον η δημιουργία αγορών προς απορρόφηση των βιομηχανικών προϊόντων, η εξασφάλιση των πρώτων υλών και οι επενδύσεις των κεφαλαίων. Δημιουργούνται μεγάλες εμπορικές εταιρείες όπως η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών και το εμπόριο διεθνοποιείται.
Στις δύο αυτές φάσεις της αποικιοκρατίας συντελείται η πρωταρχική συσσώρευση σε μία μακρά περίοδο (16ος-18ος αιώνας) καθώς και εφαρμόζεται η πρώτη μορφή καπιταλιστικής διαχείρισης, ο μερκαντιλισμός (16ος-18ος αιώνας).
Στη συνέχεια ο καπιταλισμός περνάει από τη φάση του ελεύθερου ανταγωνισμού στη φάση του μονοπωλιακού καπιταλισμού (ιμπεριαλισμός). Σε αυτή τη χρονική φάση, τα μονοπώλια που είναι πλέον κυρίαρχα οικονομικά, διεισδύουν περισσότερο συστηματικά στις αποικίες και τις μετατρέπουν σε παραρτήματα της μητρόπολης. Έτσι, δημιουργείται ένα αντιφατικό φαινόμενο αφού από τη μία πλευρά εισάγουν τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής σε καθυστερημένες οικονομικά χώρες, ενώ από την άλλη διαλύουν την εγχώρια παραγωγή.[1],[2] Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι κατά τη διεξαγωγή του Β΄ παγκόσμιου πολέμου η αποικιοκρατία παίρνει μια ιδιαίτερα σκληρή μορφή με την κατοχή χωρών από τα ναζιστικά στρατεύματα. Λεηλατείται ανελέητα ο πλούτος των υπό κατοχή χωρών και εγκαθίστανται κυβερνήσεις ανδρείκελα που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ενεργούμενα των ναζί. Όσοι αντιστέκονται εκτελούνται και εφαρμόζεται η μέθοδος των αντιποίνων.[3]
Τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο καθεστώς της αποικιοκρατίας υπήρξαν αναρίθμητα. Ίσως το πιο αποτρόπαιο όλων ήταν αυτό που αφορά το Κονγκό στο οποίο ο Βέλγος βασιλιάς Λεοπόλδος ο Β΄έκοβε τα χέρια ορισμένων ιθαγενών προκειμένου να παραδειγματιστούν οι υπόλοιποι και να ακολουθήσουν τους ρυθμούς εργασίας που επέβαλλαν οι Βέλγοι στη συλλογή καουτσούκ. Επί των ημερών του ακρωτηριάστηκαν και θανατώθηκαν, κατά κάποιους υπολογισμούς, πάνω από 10 εκατομμύρια Αφρικανοί.[4] Όσον αφορά τη Λατινική Αμερική διεπράχθη μία γενοκτονία ασύλληπτων διαστάσεων. Όταν οι Ευρωπαίοι εισέβαλαν στην αμερικανική ήπειρο τον 16ο αιώνα, οι ιθαγενικοί πληθυσμοί υπολογίζονται σε 60–70 εκατομμύρια ανθρώπους. Μέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 80–90%.[5]
Η αποικιοκρατία σε γενικές γραμμές διεπόταν από τα εξής χαρακτηριστικά: α) τη συστηματική εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της αποικιοκρατούμενης χώρας, β) τον στενό έλεγχο της πολιτικής εξουσίας, γ) την εκμετάλλευση φθηνού εργατικού δυναμικού, δ) τον οικονομικό προσανατολισμό της αποικίας με βάση τα θέλω των αποικιοκρατών, ε) την εγκατάσταση πολιτών των αποικιοκρατικών χωρών στις αποικίες, στ) την άσκηση συστηματικής βίας επί του πληθυσμού συχνά χωρίς φραγμό, ζ) τη χρήση ρατσιστικών ιδεολογικών σχημάτων που επιχειρούσαν να δικαιολογήσουν τη βία και την εκμετάλλευση και η) τη βίαιη επιβολή πολιτισμικών προτύπων. Πίσω από όλα βρισκόταν, όπως συνήθως, η οικονομία, αφού η καταλήστευση των πόρων της χώρας-αποικίας αποτελούσε ένα μέσο πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου[6] αρχικά και υπερπλουτισμού στη συνέχεια, ενώ ο ντόπιος πληθυσμός αποτελούσε φθηνό ή δωρεάν εργατικό δυναμικό.
Αν θέλουμε να κατανοήσουμε τη διείσδυση των ισχυρών κρατών στις αποικίες με όρους πολιτικής οικονομίας, απαιτείται ένα κοίταγμα στην άποψη του Μαρξ. Έγραφε: « […] όσον αφορά τα κεφάλαια, που έχουν επενδυθεί σε αποικίες κ.λπ., μπορούν να αποφέρουν υψηλότερα ποσοστά κέρδους, γιατί εκεί, λόγω του χαμηλότερου επιπέδου ανάπτυξης, το ποσοστό του κέρδους στέκει γενικά πιο ψηλά, όπως επίσης στέκει πιο ψηλά και ο βαθμός εκμετάλλευσης εργασίες, όταν χρησιμοποιούν δούλους, κούλι (σ.σ. εργάτες από την Κίνα και την Ινδία) κ.λπ.».[7]
Αξίζει, συγχρόνως, να σημειώσουμε πως η έννοια του κοινωνικού δαρβινισμού έφτασε στο απόγειό της και εργαλειοποιήθηκε προκειμένου να δικαιολογήσει τα αίσχη των αποικιοκρατών. Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, για παράδειγμα, στο έργο του Η Αποικιοκρατία στους σύγχρονους λαούς, το 1891, έγραφε: «Σύμφωνα με τη σημερινή κατάσταση του κόσμου, η δημιουργία αποικιών αποτελεί την καλύτερη επιχείρηση για την επένδυση των κεφαλαίων μίας γριάς και πλούσιας χώρας. Η αποικιοκρατία είναι η επεκτατική δύναμη ενός λαού, ισχύς της αναπαραγωγής του, η διασπορά και ο πολλαπλασιασμός του στους ορίζοντες. Είναι η υποταγή του κόσμου ή ενός μεγάλου μέρους του κόσμου στη γλώσσα του, στις ιδέες του, στους νόμους του. Ένας λαός που δημιουργεί αποικίες είναι ο λαός που δημιουργεί τις βάσεις για το μεγαλείο του μέλλοντός του, για τη μελλοντική του ανωτερότητα και υπεροχή […] Δεν μπορούμε λοιπόν να μη δούμε την αποικιοκρατία σαν ένα από τα καθήκοντα που επιβάλλονται στα πολιτισμένα κράτη».[8]
Όμως ο Μιλ δεν ήταν ο μόνο κυνικός. Ένας από τους χαρακτηριστικούς εκπροσώπους της σοσιαλδημοκρατίας και συγκεκριμένα ο Μπερνστάιν υποστήριζε πως «πρέπει να ξεφύγουμε από την ουτοπική ιδέα της απλής εγκατάλειψης των αποικιών […] οι αποικίες υπάρχουν· θα πρέπει να συνδιαλλαγούμε με αυτό. Οι σοσιαλιστές θα πρέπει, επίσης, να αναγνωρίσουν την ανάγκη οι πολιτισμένοι λαοί να ενεργήσουν κάπως σαν φύλακες των απολίτιστων […] Οι οικονομίες μας βασίζονται, σε μεγάλο βαθμό, στην εξαγωγή από τις αποικίες προϊόντων που οι γηγενείς λαοί δεν έχουν ιδέα πώς να τα χρησιμοποιήσουν».[9]
Στοιχεία κοινωνικού δαρβινισμού βιώσαμε και στην πατρίδα μου, την Ελλάδα, κατά την περίοδο της κρίσης του 2010. Ο γερμανικός Τύπος χρησιμοποίησε στερεότυπα για να χαρακτηρίσει τους Έλληνες χρεοκοπημένους, τεμπέληδες και φοροφυγάδες που απομυζούν την Ευρωπαϊκή Ένωση.[10]
Σε αυτό το σημείο απαιτείται μια διευκρίνιση που έχει να κάνει με τον ορισμό του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό. Όπως είναι γνωστό όταν ο Λένιν ορίζει τον ιμπεριαλισμό και δίνει πέντε χαρακτηριστικά: α) συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, που έχει φτάσει σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή, β) συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του χρηματιστικού κεφαλαίου, γ) εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτά η εξαγωγή του κεφαλαίου, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων, 4) συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών, οι οποίες μοιράζουν τον κόσμο και ε) έχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις.[11] Το πέμπτο χαρακτηριστικό μπορεί να παρερμηνευθεί και να εκληφθεί ως ένα συμπέρασμα για το τέλος της αποικιοκρατίας. Ωστόσο, αυτό που θέλει να πει ο Λένιν είναι πως οι μεγάλες δυνάμεις έχουν ήδη μοιράσει τον κόσμο και ξεκινάει ο ανταγωνισμός για το ξαναμοίρασμα, συμπέρασμα που προκύπτει από το τέταρτο χαρακτηριστικό.
Τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα διεξάγοντας αιματηρούς αγώνες έθεσαν τέρμα στην αποικιοκρατία του ιμπεριαλισμού αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι εξαλείφθηκαν εντελώς τα στοιχεία της. Έτσι, εισήλθαμε σε μια νέα φάση που κράτησε στοιχεία της παλιάς αποικιοκρατίας αλλά οι χώρες που ήταν πρώην αποικίες απέκτησαν πλέον τυπικά την ανεξαρτησία τους. Οι δεσμοί εξάρτησης της περιφέρειας από τη μητρόπολη παρέμειναν και έτσι προέκυψε η φάση της νεοαποικιοκρατίας. Μιλάμε για την περίοδο μετά το πέρας του Β΄ παγκόσμιου πολέμου. Η βάση της νεοαποικιοκρατίας βρίσκεται στο γεγονός ότι στο ιμπεριαλιστικό σύστημα υπήρχαν και υπάρχουν χώρες διαφορετικής οικονομικής και πολιτικής ισχύος οι οποίες σε αδρές γραμμές κατηγοριοποιούνται σε ζώνες: ιμπεριαλιστικές, χώρες που τείνουν να γίνουν ιμπεριαλιστικές, εξαρτημένες και μισοεξαρτημένες.[12]
Το πέρασμα από την αποικιοκρατία στη νεοαποικιοκρατία μοιάζει με το πέρασμα από τον δούλο στον εργάτη. Ο εργάτης είναι τυπικά ελεύθερος να πωλήσει την εργατική του δύναμη αλλά παραμένει υποτελής. Έτσι και στη νεοαποικιοκρατία η αποαποικιοποιημένη χώρα είναι τυπικά ελεύθερη αλλά εξακολουθεί να έχει ισχυρούς δεσμούς εξάρτησης από την ισχυρότερη χώρα. Αυτή είναι και η διαφορά μεταξύ αποικιοκρατίας-νεοαποικιοκρατίας. Ενώ στην πρώτη περίπτωση η πολιτική εξουσία ασκείται από κυβερνήσεις απόλυτα ελεγχόμενες από τον αποικιοκράτη, στη δεύτερη περίπτωση υπάρχει τυπικά πολιτική ανεξαρτησία. Όσον αφορά το οικονομικό σκέλος ενώ στην πρώτη περίπτωση έχουμε τη βίαιη υφαρπαγή του πλούτου της αποικιοκρατούμενης χώρας, στη δεύτερη περίπτωση υπάρχει οικονομική εξάρτηση αλλά με όρους πιο «εκλεπτυσμένους». Σε κάθε περίπτωση η εκμετάλλευση των εξαρτημένων, οικονομικά και πολιτικά, χωρών δεν παύει να υφίσταται.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ
| ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ | ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ | ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ |
| 8ος -15ος αι. | Επιδρομές και εποικισμοί | Πρώιμη αποικιοκρατία |
| 15ος-16ος αι. | Απόκτηση πολύτιμων μετάλλων, πρώτων υλών, μπαχαρικών. Στόχος ο πλουτισμός των μοναρχιών και των εμπόρων | Φεουδαρχική αποικιοκρατία |
| 17ος-19ος αι. | Δημιουργία αγορών προς απορρόφηση βιομηχανικών προϊόντων, εξασφάλιση πρώτων υλών και επενδύσεις κεφαλαίων. Τοποθετούνται κυβερνήσεις μαριονέτες. | Καπιταλιστική αποικιοκρατία του ελεύθερου ανταγωνισμού |
| 20ος-μέσα 20ου αι. | Τα μονοπώλια αποκτούν τον κυρίαρχο ρόλο στην οικονομική εκμετάλλευση των αποικιών | Ιμπεριαλιστική αποικιοκρατία |
| Μέσα 20ου -2000 | Η αποικιοκρατία αντικαθίσταται από τη νεοαποικιοκρατία, αφού η πρώην αποικίες αποκτούν τυπικά την ανεξαρτησία τους | Νεοαποικιοκρατία σε συνθήκες μονοπωλιακού καπιταλισμού |
| 2000-… | Βάθυνση της εξάρτησης μέσω των δανείων με επιβολή αντιλαϊκών προγραμμάτων. Προσπάθεια επιβολής κυβερνήσεων μαριονετών και ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις. | Τάση για επιστροφή στην ιμπεριαλιστική αποικιοκρατία |
Διευκρινίζω, βεβαίως, πως η παραπάνω περιοδολόγηση είναι σε αδρές γραμμές και κάποιες χρονικές φάσεις φέρουν τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης και της επόμενης περιόδου όπως, επίσης οι χαρακτηρισμοί για την κάθε περίοδο είναι συμβατικοί.
- II. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΕ ΜΙΑ ΜΟΡΦΗ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ;
Εν τούτοις θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι σήμερα λαμβάνουν χώρα εξελίξεις, πολιτικές και οικονομικές, τέτοιες και τόσες, ώστε να παρατηρείται μία επιστροφή από την νεοαποικιοκρατία στην κλασική αποικιοκρατία είτε σε επίπεδο πράξης είτε σε επίπεδο προθέσεων. Για παράδειγμα, η διορισμένη, από τις ΗΠΑ, κυβέρνηση στο Ιράκ το 2003, η επέμβαση Γάλλων και Αμερικανών στο Βιετνάμ, το πλήθος οργανωμένων πραξικοπημάτων από τη CIA στη Νότια Αμερική και η εγκατάσταση κυβερνήσεων-μαριονετών, η προσπάθεια να επιβληθεί ο Γουαιδό στη Βενεζουέλα, η επί της ουσίας επιβολή από τη Δύση της κυβέρνησης Ζελένσκι στην Ουκρανία, η διάλυση κυβερνήσεων μέσω της στρατιωτικής βίας σε χώρες όπως η Γιουγκοσλαβία, η Συρία, η Λιβύη, η διείσδυση του ΔΝΤ στην Ελλάδα με όρους Λατινικής Αμερικής, ο διακηρυγμένος στόχος να μετατραπεί η Γάζα σε τουριστικό θέρετρο, η αποστράγγιση των χωρών της Λατινικής Αμερικής από το ΔΝΤ, η πρόθεση του Τραμπ να ενσωματώσει τη Γροιλανδία, τη διώρυγα του Παναμά και ακόμη και αυτόν τον Καναδά, η αναβίωση του ρατσισμού, η απόθεση τοξικών αποβλήτων της Δύσης στον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο, η επιβολή φορολογίας από τη Γαλλία σε πρώην αποικίες της, η άσκηση πολεμικής τρομοκρατίας από το Ισραήλ στο Κατάρ, στον Λίβανο, στο Ιράν, στην Υεμένη, η χρήση των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων στην Ελλάδα και αλλού προς εξυπηρέτηση των ιμπεριαλιστικών σχεδιασμών των ΗΠΑ, όλα αυτά δημιουργούν ένα παζλ που μας δίνει το δικαίωμα αν όχι να ισχυριστούμε, τουλάχιστον να προβληματιστούμε για μια νέα μορφή αποικιοκρατίας. Μιας νέας ιμπεριαλιστικής αποικιοκρατίας.
III. ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ ΓΕΝΙΚΩΣ
Βασικό εργαλείο οικονομικής εκμετάλλευσης των εξαρτημένων οικονομικά χωρών από τις ιμπεριαλιστικές είναι η παροχή δανείων από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Πρώτα από όλα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι ΗΠΑ διαθέτουν το μεγαλύτερο μερίδιο κεφαλαίων και στο ΔΝΤ και στην Παγκόσμια Τράπεζα και κατά συνέπεια το μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων. Το ποσοστό αυτό καθορίζεται όχι από τον πληθυσμό της Αμερικής που είναι μόλις το 5% επί του παγκόσμιου πληθυσμού αλλά από την οικονομική της δύναμη στους δύο οργανισμούς στους οποίους η ψήφος της στο ΔΝΤ και στην Παγκόσμια Τράπεζα βρίσκεται στο 17%.[13] Επομένως, αν και το ποσοστό του πληθυσμού της Αμερικής είναι το 5% επί του παγκόσμιου πληθυσμού, η συμμετοχή της ψήφου της στους δύο παγκόσμιους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς είναι υπερτριπλάσια αυτού του ποσοστού.
Τα δάνεια υπήρξαν ανέκαθεν μηχανισμός απομύζησης της υπεραξίας που παράγεται στη δανειολήπτρια χώρα. Ας θυμηθούμε σύντομα, όμως, σύμφωνα με τον μαρξικό ορισμό ότι υπεραξία είναι «Η αξία που δημιουργείται με την απλήρωτη εργασία του μισθωτού εργάτη πάνω από την αξία της εργατικής δύναμής του και που την ιδιοποιείται δωρεάν ο καπιταλιστής».[14] Η μεταφορά της υπεραξίας από τον αδύναμο στον ισχυρό κρίκο πραγματοποιείται αφού η σύναψη δανείων συνεπάγεται περικοπή μισθών και κοινωνικών παροχών έτσι που ένα μέρος των εργατικών εισοδημάτων να κατευθύνεται στους δανειοδότες. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι εργάτες της εξαρτημένης χώρας υφίστανται μια διπλή εκμετάλλευση, τόσο από την εγχώρια ολιγαρχία όσο και από τα υπερεθνικά μονοπώλια.
Όμως, η δανειοδότηση των φτωχών χωρών δεν σημαίνει μόνο τη μεταφορά υπεραξίας από τη φτωχή στην πλούσια χώρα, από την εξαρτημένη στην ιμπεριαλιστική, αλλά και την υφαρπαγή αξιών, με άλλα λόγια δημόσιων περιουσιακών στοιχείων που περνάνε στα χέρια μεγάλων ξένων μονοπωλιακών συγκροτημάτων.
Εν τέλει, τα δάνεια είναι βασικό στοιχείο της πολιτικής των ιμπεριαλιστικών κρατών. Είναι αποτέλεσμα και στη συνέχεια αιτία των σχέσεων κυριαρχίας και εξάρτησης μεταξύ των χωρών στο σύστημα του ιμπεριαλισμού.
Τέλος, θα μπορούσε κάποιος να αντιτείνει πως το πρόβλημα των χρεών και του δανεισμού αφορά όλες τις χώρες, ιμπεριαλιστικές και εξαρτημένες. Ωστόσο, απαιτούνται ορισμένες κρίσιμες διευκρινίσεις. Πρώτον, τα χρέη δεν αφορούν γενικώς και αορίστως τις χώρες αλλά κυρίως τα λαϊκά στρώματα. Και τα λαϊκά στρώματα υπάρχουν σε όλες τις χώρες. Δεύτερον, οι όροι δανειοδότησης δεν είναι ποτέ ίδιοι για τις ιμπεριαλιστικές και τις εξαρτημένες χώρες. Για τις πρώτες τα επιτόκια είναι χαμηλότερα αφού οι πλούσιες χώρες θεωρούνται ασφαλέστερες για τους δανειστές, ο δανεισμός γίνεται συνήθως με την αγορά ομολόγων που εκδίδουν οι χώρες και αγοράζονται από τράπεζες, επενδυτές και άλλα κράτη, το νόμισμα στο οποίο γίνεται ο δανεισμός είναι συνήθως το νόμισμα της χώρας που δανείζεται άρα μπορεί να υπάρχει και η δυνατότητα εκτύπωσης χρήματος από την κεντρική τράπεζα. Σε κάθε περίπτωση η τυχόν αδυναμία αποπληρωμής από την ιμπεριαλιστική χώρα αντιμετωπίζεται και πολιτικά με πολύ διαφορετικό τρόπο από ό,τι θα αντιμετωπιζόταν από την εξαρτημένη. Η ιμπεριαλιστική χώρα είναι αυτή που έχει τη δύναμη να επιβάλλει τη βούλησή της.
- IV. ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ
Ας δούμε πώς διάφοροι θεωρητικοί αντιμετώπισαν το ζήτημα των δανείων από τις πλούσιες στις φτωχές χώρες.
Θα ξεκινήσουμε με μια γενική παρατήρηση του Μαρξ. Ο Μαρξ στις «Θεωρίες για την υπεραξία» περιγράφει και τον μηχανισμό της άνισης ανταλλαγής ανάμεσα σε χώρες με διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων: «Κέρδος μπορεί να βγει και με την απάτη, με το ότι ο ένας κερδίζει τόσα όσα χάνει ο άλλος. Η ζημιά και το κέρδος εξισώνονται στα πλαίσια μιας χώρας. Δεν γίνεται το ίδιο ανάμεσα σε διάφορες χώρες. Ακόμα και σύμφωνα με τη θεωρία του Ρικάρντο […] μπορούν τρεις ημέρες εργασίας μιας χώρας να ανταλλαχθούν με μια ημέρα εργασίας μιας άλλης χώρας […] Στην περίπτωση αυτή η πλουσιότερη χώρα εκμεταλλεύεται τη φτωχότερη, ακόμη κι αν η δεύτερη χώρα κερδίζει από την ανταλλαγή […]».[15]
Ο Μαρξ ειρωνευόταν όσους δεν μπορούσαν (ή δεν ήθελαν) να καταλάβουν την άνιση ανταλλαγή μεταξύ των εθνοκρατικών σχηματισμών: «Δεν πρέπει να απορούμε που οι οπαδοί του ελεύθερου εμπορίου δεν μπορούν να καταλάβουν πώς μπορεί μια χώρα να πλουτίζει σε βάρος μιας άλλης, αφού οι ίδιοι αυτοί κύριοι, δεν θέλουν πια να καταλάβουν πώς, στο εσωτερικό μιας χώρας, μια τάξη μπορεί να πλουτίζει σε βάρος μιας άλλης τάξης».[16]
Τον ρόλο των δανείων αντιλαμβάνεται πλήρως και ο Λένιν ο οποίος το 1916 διαπιστώνει πως «…το χρηματιστικό κεφάλαιο απλώνει τα δίχτυα του με την κυριολεκτική, μπορεί να πει κανείς, σημασία της λέξης σε όλες τις χώρες του κόσμου. Μεγάλο ρόλο παίζουν στην περίπτωση αυτή οι τράπεζες που ιδρύονται στις αποικίες και τα υποκαταστήματά τους. […]
»Το χρηματιστικό κεφάλαιο δημιούργησε την εποχή των μονοπωλίων. Και τα μονοπώλια φέρουν παντού μαζί τους τις μονοπωλιακές αρχές: η εκμετάλλευση των δεσμών για μια επικερδή συμφωνία παίρνει τη θέση του συναγωνισμού στην ανοιχτή αγορά. Το πιο συνηθισμένο πράγμα είναι τούτο δω: σαν όρος για τη χορήγηση δανείου μπαίνει να ξοδευτεί ένα μέρος του για την αγορά προϊόντων από την πιστώτρια χώρα και κυρίως για την αγορά ειδών εξοπλισμού, πλοίων κ.τ.λ.. […]
»Οι χώρες που εξάγουν κεφάλαιο μοίρασαν τον κόσμο ανάμεσά τους, με τη μεταφορική έννοια της λέξης. Όμως το χρηματιστικό κεφάλαιο οδήγησε και στο πραγματικό μοίρασμα του κόσμου […]».[17]
Η Λούξεμπουργκ κι αυτή με τον δικό της τρόπο έγραφε το 1913 πως τα δάνεια «αποτελούσαν το πιο σίγουρο μέσο προκειμένου τα παλιά καπιταλιστικά κράτη να κρατήσουν υπό την κηδεμονία τους τα νέα κράτη, να ελέγξουν την οικονομία τους και να ασκήσουν πίεση στην εξωτερική, τελωνειακή κι εμπορική πολιτική τους».[18]
Ο Χάρρυ Μάγκντοφ στο βιβλίο του Η Εποχή του Ιμπεριαλισμού παραθέτει μία τοποθέτηση του Τζων Κένεντυ: «Η εξωτερική βοήθεια είναι μια μέθοδος που μέσα από αυτήν οι ΗΠΑ κρατάνε μια θέση επιρροής και ελέγχου σε ολόκληρο τον κόσμο, και στηρίζουν πολλές χώρες που είτε θα κατέρρεαν οριστικά ακόμα γιατί θα πέρναγαν στον κομμουνιστικό συνασπισμό».[19] Το απόσπασμα αυτό μας οδηγεί σε δύο σημαντικά συμπεράσματα. Το πρώτο είναι ότι η δανειοδότηση, κατά τη γνώμη των ΗΠΑ, αποτρέπει παρατεταμένες υφεσιακές οικονομικές περιόδους και δεύτερον, έχει μια σαφέστατη πολιτική στόχευση. Ασφαλώς, αποκρύπτονται τα πραγματικά γεγονότα που απορρέουν από τη δανειοδότηση των χωρών όπως η συμπίεση των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων των εργαζομένων.
Ο Φιντέλ, αυτός ο μεγάλας κομμουνιστής επαναστάτης, έγραφε: «Η παραμόρφωση των οικονομικών δομών που επέβαλε ιστορικά η ξένη κυριαρχία στον Τρίτο Κόσμο, υποχρέωσε τους λαούς μας να μην μπορούν να παράγουν μόνοι τους τους χρηματιστικούς πόρους, που είναι απαραίτητοι για να ξεπεραστεί η καθυστέρηση. Σήμερα ακόμα όταν ένα αφόρητο χρηματιστικό βάρος απειλεί σοβαρά τις υπανάπτυκτες οικονομίες, όταν η ατέρμονη πορεία της χρέωσης φαίνεται να οδηγεί σε μια αναπόφευκτη καταστροφή, τα προβλήματα της εξωτερικής χρηματοδότησης του Τρίτου Κόσμου περνούν αναγκαστικά σε πρώτο πλάνο».[20]
Ο Εντουάρντο Γκαλεάνο έγραφε για τα δάνεια: «Οι εταιρείες, αποκομίζοντας περισσότερα δολάρια από όσα προσκομίζουν, συμβάλλουν στο να εντείνεται η χρόνια δίψα για συνάλλαγμα της ηπείρου. Οι “δυνάμει κατεχόμενες” χώρες απογυμνώνονται από κεφάλαια αντί να ενισχύονται σε κεφάλαια. Τότε ακριβώς μπαίνει σε ενέργεια ο μηχανισμός του δανείου. Οι διεθνείς πιστωτικοί οργανισμοί παίζουν σημαντικότατο ρόλο στην κατάρρευση των εύθραυστων αμυντικών ακροπόλεων της λατινοαμερικάνικης βιομηχανίας με εθνικό κεφάλαιο, και ευνοούν την ισχυροποίηση των νεοαποικιακών δομών».[21]
Ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ, διαπιστώνει πως η δανειοδότηση λύνει τα προβλήματα υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου των ιμπεριαλιστικών χωρών: « […] Η προσφυγή στο πιστωτικό σύστημα καθιστά ταυτοχρόνως τις εδαφικές οντότητες ευάλωτες σε ροές κερδοσκοπικών και πλασματικών κεφαλαίων, που μπορούν τόσο να αφήσουν όσο και να υπονομεύσουν την καπιταλιστική ανάπτυξη και ακόμη, όπως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια ακόμα να χρησιμοποιηθούν για να επιβάλλουν άγριες υποτιμήσεις. Μετά το 1980 η χρέωση εδαφικών οντοτήτων έγινε όλο και περισσότερο παγκόσμιο πρόβλημα και πολλές από τις φτωχότερες χώρες (ακόμη και μερικές σημαντικές δυνάμεις, όπως η Ρωσία του 1998 και η Αργεντινή μετά το 2001) αδυνατούσαν να πληρώσουν τα χρέη τους, απειλώντας με κίνδυνο μη πληρωμής τους. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η δυσκολία, δημιουργήθηκε μια μόνιμη οργάνωση 19 πιστωτριών χωρών, η οποία είναι γνωστή ως η Λέσχη του Παρισιού, προκειμένου να ορίζει τους κανόνες επαναδιαπραγμάτευσης των δανείων με παράταση και διακανονισμό των οφειλόμενων τόκων για χώρες που ήταν ανίκανες να εξοφλήσουν τους πιστωτές τους.[22] Από το 2000 περίπου 37 Χώρες υποχρεώθηκαν να πάρουν αυτό τον δρόμο και αυξάνονται οι πιέσεις που ασκούνται στη Λέσχη του Παρισιού για να καταργήσει εντελώς το χρέος για μερικές από τις φτωχότερες χώρες. Ωστόσο, πρέπει να δούμε ότι αυτό που ο Τσέριλ Πέιερ αποκαλεί “παγίδα του χρέους” είναι μια διαδικασία “αγκίστρωσης” ακόμη και των φτωχότερων χωρών στο σύστημα της κυκλοφορίας του κεφαλαίου, έτσι ώστε να μπορούν να είναι διαθέσιμες ως “οχετοί” για τα πλεονάζοντα κεφάλαια για τα οποία κρίνονται υπόχρεες. Η χώρα υποδοχής είναι υποχρεωμένη να αποζημιώνει για οποιαδήποτε υποτίμηση του κεφαλαίου και η πιστώτρια χώρα προστατεύεται από την υποτίμηση. Στη συνέχεια, οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι των χωρών υποδοχής μπορούν εύκολα να λεηλατηθούν μέσω των δρακόντειων κανόνων αποπληρωμής του χρέους».[23]
Υπάρχουν αντίστοιχες διαπιστώσεις με όσες προαναφέρθηκαν που διατυπώνονται με αφορμή την κρίση του 2009 και μάλιστα από μη μαρξιστές επιστήμονες. Σε μία μελέτη που πραγματοποίησαν το 2015 οι οικονομολόγοι Carmen Reinhart και Christoph Trebesch ανέλυσαν τις επιπτώσεις που προέκυψαν από τις εξωτερικές χρηματοδοτήσεις και τις κρίσεις χρέους που έπληξαν την Ελλάδα από τη δεκαετία του 1820. Στην εργασία τους συμπέραναν πως η κρίση που έπληξε την Ελλάδα και άλλες περιφερειακές χώρες ήταν κυρίως κρίσεις εξωτερικού χρέους. Υπογράμμισαν το ασύμμετρο της κατάστασης μεταξύ των οφειλετών χωρών και των πιστωτών όταν ξεσπά μία κρίση: η Ελλάδα βυθίστηκε σε παρατεταμένη κρίση από το 2010 κι έπειτα, ενώ η Γερμανία μπήκε σε τροχιά ανάπτυξης. Το ίδιο συνέβη παλαιότερα και με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και τις ΗΠΑ.[24]
- V. ΟΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΙ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ
Είναι γνωστό ότι το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα ιδρύθηκαν το 1944 ως προϊόντα της Συνδιάσκεψης του Bretton Woods και κατοχύρωναν την ιμπεριαλιστική ηγεμονία των ΗΠΑ μεταπολεμικά. Και οι δύο οργανισμοί εδράστηκαν στις ΗΠΑ κάτι που σηματοδοτούσε και εξασφάλιζε την ίδια στιγμή την οικονομική και πολιτική τους κυριαρχία.
Πότε, όμως, προέκυψε η κρίση του χρέους του Τρίτου Κόσμου; Θα πρέπει να θυμηθούμε πως μετά τη μεγάλη καπιταλιστική κρίση του 1929, η επόμενη ήταν αυτή της δεκαετίας του 1970, η επονομαζόμενη πετρελαϊκή κρίση. Όπως σε όλες της κρίσης σημειώθηκε πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους.[25] Ως καταλύτης της κρίσης λειτούργησε ο τετραπλασιασμός της τιμής του πετρελαίου κάτι που επέφερε συσσώρευση δολαρίων στις αραβικές χώρες. Στη συνέχεια αυτά τα δολάρια κατευθύνθηκαν σε δυτικές τράπεζες οι οποίες δάνειζαν ασθενέστερες οικονομικά χώρες με τις τελευταίες να προσβλέπουν σε μία δική τους αναπτυξιακή πορεία. Αυτό που δεν υπολόγισαν ήταν πως οι δανειοδότριες χώρες θα έφτανε η ώρα που θα ζητούσαν τον λογαριασμό προκειμένου να επιλύσουν τα εσωτερικά τους προβλήματα τα οποία είχαν προέλθει από το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ εξαιτίας της φρενήρους ανόδου της τιμής του πετρελαίου αλλά και του πολέμου του Βιετνάμ. Έτσι, τα επιτόκια δανεισμού ανέβηκαν βάζοντας θηλιά στις δανειολήπτριες χώρες. Ακολούθησε και δεύτερη κρίση το 1979 και το αποκορύφωμα ήταν η αδυναμία του Μεξικού να εξυπηρετήσει το εξωτερικό χρέος του. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την παρέμβαση του ΔΝΤ ώστε να διασωθούν οι τράπεζες και τα όποια οικονομικά ιδρύματα είχαν δανείσει. Ακολούθησε το 1985, το Baker Plan που επέβαλε στο Μεξικό αυστηρά περιοριστικούς δημοσιονομικούς όρους που έμειναν πια γνωστοί ως τα δυσώνυμα «προγράμματα δομικής προσαρμογής» (SAP).[26] Επ’ ουδενί δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως η κρίση της δεκαετίας του 1970 σήμανε και την αλλαγή του διαχειριστικού παραδείγματος στον καπιταλισμό: ο κεϋνσιανισμός άφησε τη θέση του στον νεοφιλελευθερισμό. Από εκεί και έπειτα το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα Αποτέλεσαν τους διαπρύσιους κήρυκες του παγκόσμιου νεοφιλελεύθερου μοντέλου το οποίο ως ένα βαθμό αυτοαναιρέθηκε, αφού πλέον υιοθέτησε ως πάγια τακτική τις κρατικές ή διεθνικές παρεμβάσεις στην οικονομία.
Όλες οι χώρες που συμφωνούν πλέον να δανειοδοτηθούν από αυτούς τους οργανισμούς είναι υποχρεωμένες να υιοθετήσουν ένα «Πρόγραμμα Δομικής Προσαρμογής». Θα σταθώ κάπως αναλυτικότερα στην περίπτωση του ΔΝΤ αφού πρόκειται ίσως για τον πιο γνωστό πιστωτή των χωρών που είναι γνωστό, άλλωστε, για τη σκληρή πολιτική του. Το δάνειο συνοδεύεται από τη μείωση των κοινωνικών δαπανών στην εκπαίδευση, στην υγεία, στους μισθούς, στις συντάξεις. Η εφαρμογή των «Προγραμμάτων Δομικής Προσαρμογής» κατεβάζει το προσδόκιμο της ζωής, ανεβάζει την παιδική θνησιμότητα, αυξάνει τις αυτοκτονίες, διαλύει τις εργασιακές σχέσεις. Συγχρόνως, εταιρείες στρατηγικής σημασίας περνάνε από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα και γενικότερα τοποθετείται μία οικονομική θηλιά στη δανειολήπτρια χώρα για δεκάδες χρόνια με αποτέλεσμα την ανακύκλωση των κρισιακών φαινομένων. Υπάρχουν, βεβαίως, δύο κερδισμένοι από αυτή τη διαδικασία: οι χώρες που δανειοδοτούν και οι εγχώριες ολιγαρχίες τον δανειοληπτριών χωρών. Τα χρήματα των δανείων ελάχιστα επενδύονται στην εγχώρια παραγωγή και συνήθως η συνεχής δανειοδότηση είναι για να πληρωθούν τα προηγούμενα χρέη οδηγώντας τη δανειολήπτρια χώρα σε ένα φαύλο κύκλο και σε μια νέα πορεία φτωχοποίησης. Τελικά οι όροι δανειοδότησης οδηγούν σε περαιτέρω οικονομική, πολιτική, τεχνολογική, διατροφική, στρατιωτική και διπλωματική εξάρτηση. Οι επιπτώσεις όμως δεν είναι μόνο οικονομικές αλλά εξόχως και πολιτικές αφού οι ιμπεριαλιστικές χώρες επιβάλλουν τις δικές τους επιλογές στις εξαρτημένες και φτωχές χώρες. Στις δανειολήπτριες χώρες οι κυβερνήσεις είναι απόλυτα ελεγχόμενες από τις δανειοδότριες και οι βαθμοί ελευθερίας κίνησής τους είναι περιορισμένοι. Ως εκ τούτου τίθενται επί τάπητος σοβαρά ζητήματα εθνικής κυριαρχίας. Όλα τα παραπάνω περιγράφηκαν ενδελεχώς στο βιβλίο της Naomi Klein που έφερε τον τίτλο Tο δόγμα του σοκ. Η άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής.
Ενδεικτικά μόνο να αναφέρουμε ότι χώρες που υπέφεραν από τη δανειοδότηση του ΔΝΤ ήταν η Ρουμανία, η Λετονία, η Ουγγαρία, η Ισλανδία, η Τουρκία, η Αργεντινή, η Ουκρανία, η Βραζιλία, Ουρουγουάη, η Ελλάδα κ.ά..[27] Μεταφέροντας και την εμπειρία που υπάρχει από την Ελλάδα να πω πως ο Φάμπιαν Λίντνερ, ερευνητής στο Ινστιτούτο Μακροοικονομίας και Οικονομικής ανάπτυξης του Ιδρύματος Χανς Μπέκλερ, σε σχετική ερώτηση δήλωσε: « […] τα περισσότερα χρήματα που πήραν οι Έλληνες από την Ευρώπη και το ΔΝΤ δεν έφτασαν στην Ελλάδα. Με αυτά εξοφλήθηκαν τα ελληνικά χρέη προς τις τράπεζες. Αυτό ισχύει και για τις άλλες χώρες όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία. Ως εκ τούτου με τα δάνεια βοήθειας σώθηκαν κυρίως γαλλικές και γερμανικές τράπεζες, οι μεγαλύτεροι δανειστές αυτών των χωρών. Οι Έλληνες δεν είχαν κανένα κέρδος από αυτά τα χρήματα […]».[28]
Ας δούμε τώρα ποιες είναι οι πρώτες δέκα χώρες στη σχετική κατάταξη που χρωστάνε στο ΔΝΤ.[29]
ΟΙ ΔΕΚΑ ΠΙΟ ΧΡΕΩΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ ΣΤΟ ΔΝΤ ΓΙΑ ΤΟ 2024
| Α/Α | ΧΩΡΑ | ΧΡΕΟΣ ΣΕ ΔΙΣ ΔΟΛΛΑΡΙΑ | ΧΡΕΟΣ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕΠ |
| 1 | Αργεντινή | 32 | 5,3% |
| 2 | Αίγυπτος | 11 | 3,1% |
| 3 | Ουκρανία | 09 | 4,7% |
| 4 | Πακιστάν | 07 | 1,8% |
| 5 | Εκουαδόρ | 06 | 4,9% |
| 6 | Κολομβία | 03 | 0,8% |
| 7 | Αγκόλα | 03 | 3,2% |
| 8 | Κένυα | 03 | 2,8% |
| 9 | Γκάνα | 02 | 2,6% |
| 10 | Ακτή Ελεφαντοστού | 02 | 2,3% |
Είναι σαφές ότι στην πρώτη δεκάδα κατατάσσονται χώρες που δεν ανήκουν στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο αλλά πρόκειται για χώρες είτε φτωχές είτε με σοβαρά δομικά οικονομικά προβλήματα. Το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ δεν φαντάζει μεγάλο, αλλά πρέπει να ληφθούν τρία πράγματα υπόψη: α) τα απόλυτα νούμερα δεν είναι καθόλου μικρά, β) πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα χρέη για φτωχές χώρες όπως η ακτή του Ελεφαντοστού είναι δυσβάσταχτα και γ) τα χρέη προς το ΔΝΤ είναι μόνο ένα μέρος των χρεών και όχι το σύνολο των χρεών.
Ας δούμε στη συνέχεια πώς εξελίχθηκαν τα συνολικά χρέη των κρατών προς το ΔΝΤ την τελευταία δεκαετία.[30]
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), το συνολικό χρέος των κρατών προς το ΔΝΤ ήταν:
ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΧΡΕΗ ΚΡΑΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟ ΔΝΤ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 2015-2024
| ΕΤΟΣ | ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΧΡΕΟΣ (ΣΕ SDR[31]) |
| 2015 | 57,33 |
| 2016 | 55,75 |
| 2017 | 46,11 |
| 2018 | 61,82 |
| 2019 | 73,54 |
| 2020 | 105,89 |
| 2021 | 104,03 |
| 2022 | 112,80 |
| 2023 | 110,96 |
| 2024 | 112,48 |
| 2025 (εκτίμηση) | 120,46 |
Με βάση, λοιπόν, τον παραπάνω πίνακα μέσα σε 10 χρόνια μιλάμε για υπερδιπλασιασμό των χρεών αυτών.
Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται αδρομερώς ο μηχανισμός οικονομικής εκμετάλλευσης και εξάρτησης των εξαρτημένων χωρών από τις ιμπεριαλιστικές μέσω ενός βρόχου ανάδρασης.
* * * *
Εν τέλει η εποχή μας είναι μια πολυσύνθετη εποχή όπου συμπλέκονται ο ιμπεριαλισμός, ο νεοφιλελευθερισμός, νέες μορφές αποικιοκρατίας, η άνοδος της ακροδεξιάς και του νεοφασισμού ενώ επίκειται και μία πιθανή παγκόσμια πολεμική σύρραξη.
Για τα επόμενα χρόνια σημαντικός παράγοντας των διεθνών εξελίξεων θα είναι η δυναμική των οικονομιών Αμερικής και Κίνας. Το ΑΕΠ των ΗΠΑ επί του παγκόσμιου ΑΕΠ έφτανε μεταπολεμικά περίπου το 40% ενώ σήμερα είναι κοντά στο 20%, επομένως έχει μειωθεί στο μισό (κατά κάποιους άλλους υπολογισμούς το ποσοστό αυτό ήταν στο 30% το 1940 αλλά ακόμη και έτσι η πτωτική τάση είναι μεγάλη). Ακριβώς για αυτό και ο Τραμπ, αγωνιωδώς θέτει το ερώτημα της αποβιομηχάνισης της χώρας και της ανάγκης μείωσης των αμερικανικών εξόδων στο ΝΑΤΟ. Ακριβώς για αυτό προσεγγίζει τη Ρωσία προκειμένου να σπάσει το συσσωμάτωμα των BRICS. Αντιλαμβάνεται πλήρως ότι ο μεγάλος εχθρός είναι η Κίνα, κάτι που είχε διατυπώσει έγκαιρα και πριν εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ, στο βιβλίο του Αμερική σπουδαία ξανά.[32] Από την άλλη το ποσοστό του ΑΕΠ της Κίνας επί του παγκόσμιου ήταν το 1960 μόλις το 4% ενώ σήμερα προσεγγίζει το 20%. Οι τάσεις, τόσο για την αμερικανική όσο και για την κινεζική οικονομία, δεν φαίνεται να είναι αντιστρέψιμες. Με αυτό το δεδομένο και με το δεδομένο ότι οι ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι η πρώτη παγκόσμια στρατιωτική δύναμη διαθέτοντας πάνω από 800 βάσεις σε όλο τον κόσμο, τον μεγαλύτερο αριθμό αεροπλανοφόρων και ελικοπτεροφόρων (διαθέτει 20 από τα 51 αεροπλανοφόρα και ελικοπτεροφόρα που υπάρχουν παγκόσμια) κ.λπ., δεν πρόκειται επ’ ουδενί να παραδώσουν αμαχητί την πρωτοκαθεδρία τους. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα επιδίδονται είτε σε περιφερειακές συρράξεις είτε ότι η ανθρωπότητα θα γνωρίσει ένα τρίτο παγκόσμιο πόλεμο.
Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να ολοκληρώσω την τοποθέτησή μου με ένα πολιτικό μήνυμα. Μπροστά σε αυτή την κατάσταση το παγκόσμιο προοδευτικό κίνημα, συνδικάτα, κόμματα, κοινωνικές συλλογικότητες, προσωπικότητες, οφείλουν να συγκροτήσουν ένα παλλαϊκό κίνημα αντίστασης στον ιμπεριαλισμό και στα μονοπώλια. Η Κούβα, η Βενεζουέλα, η Παλαιστίνη δεν είναι μόνες. Είμαστε αταλάντευτα δίπλα τους. Δεν ευχόμαστε μεταφυσικά τη νίκη τους. Θα κάνουμε στην πράξη ό,τι περνά από το χέρι μας για να βγουν νικήτριες. Και θα βγουν νικήτριες γιατί όπως ειπώθηκε σε μια συγκλονιστική περιγραφή του Έλληνα γιατρού χειρουργού Γεωργαλά που έμεινε για ένα μήνα στη Γάζα, τα παιδιά των οποίων περιποιείτο τα τραύματα ΔΕΝ ΕΚΛΑΙΓΑΝ! Γιατί η Κούβα έχει αντέξει έναν απάνθρωπο οικονομικό εμπάργκο εδώ και 65 χρόνια! Γιατί αυτή τη στιγμή στη Βενεζουέλα υπάρχουν 5 εκατομμύρια εξοπλισμένοι λαϊκοί πολιτοφύλακες ΕΤΟΙΜΟΙ ΝΑ ΑΝΑΦΩΝΗΣΟΥΝ «PATRIA O MUERTE»!
Γιατί όπως είπε ο Σιμόν Μπολίβαρ στο Μανιφέστο της Καρθαγένης: «Ας προχωρήσουμε λοιπόν με θάρρος. Ας εκδικηθούμε τους νεκρούς μας, ας δώσουμε ζωή σε όσους πεθαίνουν, λευτεριά στους καταπιεσμένους και ελευθερία σε όλους. Με τέτοια αποφασιστικότητα, με τέτοια ενότητα και με μια κυβέρνηση δυνατή και συγκεντρωτική, η Νέα Γρανάδα δεν θα έχει να φοβηθεί ούτε τους τυράννους ούτε την αναρχία. Αντίθετα, θα γίνει το καταφύγιο της ελευθερίας και το κέντρο απ’ όπου θα ακτινοβολήσει η ανεξαρτησία σε όλη την Αμερική».[33]
Και όπως είπε ο Τσε: «Όλη μας η δράση είναι μια πολεμική κραυγή ενάντια στον ιμπεριαλισμό και ένα σάλπισμα για την ενότητα των λαών ενάντια στον μεγάλο εχθρό του ανθρώπινου γένους: τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Οπουδήποτε κι αν μας αιφνιδιάσει ο θάνατος, τον καλωσορίζουμε, αρκεί αυτή η πολεμική μας κραυγή να έχει βρει άξιο αποδέκτη και άλλο χέρι να απλωθεί να αδράξει το όπλο μας και άλλοι άνθρωποι να έρθουν να συνοδέψουν τα μοιρολόγια με τις ριπές των αυτόματων και με νέες κραυγές πολέμου και νίκης».[34]
VENCEREMOS!
[1]. Για την ιστορία της αποικιοκρατίας βλέπε αναλυτικότερα Ψυρούκης Νίκος, Ιστορία της αποικιοκρατίας, 6 τόμοι, εκδ. Αιγαίο, 1993.
[2] . Για την αντιφατική αυτή διαδικασία βλέπε αναλυτικότερα Λιόσης Βασίλης, Ιμπεριαλισμός και εξάρτηση. Η προσέγγιση του Λένιν, η περίπτωση της Ελλάδας και κριτική του σχήματος της αλληλεξάρτησης, Γ΄έκδοση, σελ. 383-390, εκδ. ΚΨΜ, 2013.
[3]. Βλέπε αναλυτικότερα Λιόσης Βασίλης, Ναζισμός. Τα αίτια γέννησης και γιγάντωσής του. Η φιλοσοφική και ιδεολογική του βάση. Η ρητορική και η πρακτική του. Το πώς και το γιατί-το τότε και το σήμερα, σελ. 259-296, εκδ. ΚΨΜ, 2020.
[4]. King Leopold’s Ghost: A Story of Greed, Terror, and Heroism in Colonial Africa, Mariner Books, 1999.
[5]. Βλέπε αναλυτικότερα α) chrome-extension://kdpelmjpfafjppnhbloffcjpeomlnpah/https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3971478/pdf/srep04541.pdf και β) https://link.springer.com/article/10.1007/s10745-019-0069-4?utm_source=chatgpt.com
[6]. Πρωταρχική συσσώρευση ήταν η διαδικασία κατά την οποία με βίαιο τρόπο συσσωρευόταν κεφάλαιο είτε μέσω των αναγκαστικών περιφράξεων στις αγροτικές περιοχές, είτε στις αποικίες με τη λεηλασία του πλούτου και τον θεσμό της δουλείας. Για την έννοια της πρωταρχικής συσσώρευσης βλέπε αναλυτικότερα Μαρξ Καρλ, Το Κεφάλαιο, τ. 1, σελ. 738-788, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1987.
[7]. Μαρξ Καρλ, Το Κεφάλαιο, τ.3, σελ. 300, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1978.
[8]. Αναφέρεται στο Michel Beaud, Η ιστορία του καπιταλισμού, σελ. 232, εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, 1987.
[9]. Αναφέρεται στο Paul Le Blanc, Ο Λένιν και το επαναστατικό κόμμα, σελ. 294, εκδ. Πρωτοποριακή βιβλιοθήκη, 2018.
[10]. https://www.alfavita.gr/politiki/134442_ellines-tempelides-kafenobioi-kai-aeritzides
[11]. Λένιν Β. Ι, Ο ιμπεριαλισμός Ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, Άπαντα, τ. 27, σελ. 392-393, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1986.
[12]. Για τον ορισμό των ιμπεριαλιστικών και εξαρτημένων χωρών βλέπε αναλυτικότερα Λιόσης Βασίλης, Ιμπεριαλισμός και εξάρτηση. Η προσέγγιση του Λένιν, η περίπτωση της Ελλάδας και κριτική του σχήματος της αλληλεξάρτησης, Γ΄έκδοση, σελ. 153-155, εκδ. ΚΨΜ, 2013.
[13]. Peet Richard, Ανόσια Τριάδα. Το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και ο ΠΟΕ, σελ. 133, εκδ. Λιβάνη, 2010.
[14]. Συλλογικό, Λεξικό Πολιτικής Οικονομίας, τ.2, σελ. 613, εκδ. Gutenberg, 1984.
[15] . Μαρξ, Θεωρίες για την υπεραξία, Διάλυση της σχολής Ρικάρντο, τρίτο μέρος, σελ. 120, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1987.
[16]. Κ. Μαρξ: Λόγος πάνω στο ζήτημα της ελευθερίας του εμπορίου στο Η Αθλιότητα της Φιλοσοφίας, σελ. 203, εκδ. Αναγνωστίδη, χ.χ.
[17]. Λένιν, Ο Ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, σελ. 366-370, Άπαντα, τ. 27, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1988.
[18]. Αναφέρεται στο Τουσέν Ερίκ, Το δημόσιο χρέος, Η ιστορία του και η σημασία του στη σημερινή κρίση, σελ. 89, εκδ. red marks, 2017.
[19]. Μάγκντοφ Χάρρυ, Η εποχή του ιμπεριαλισμού, σελ. 153, εκδ. Μπουκουμάνη, 1977.
[20]. Κάστρο Φιντέλ, Η οικονομική και κοινωνική κρίση του κόσμου, σε. 11-112, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1987.
[21]. Γκαλεάνο Εντουάρντο, Οι ανοικτές φλέβες της Λατινικής Αμερικής, τ. Β΄, σελ. 92, εκδ. Παρεμβάσεις/Αντι-ιστορία, 1982.
[22]. Η Λέσχη του Παρισιού δημιουργήθηκε το 1956 από μία ομάδα ισχυρών χωρών πιστωτών. Ανάμεσα στις συμμετέχουσες χώρες είναι οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, η Ελβετία, η Γερμανία, το Ισραήλ κ.ά..
[23]. Χάρβει Ντέιβιντ, Ο νέος ιμπεριαλισμός, σελ. 129-130, εκδ. Καστανιώτη, 2005.
[24]. Βλέπε αναλυτικότερα στο Τουσέν Ερίκ, Το δημόσιο χρέος, Η ιστορία του και η σημασία του στη σημερινή κρίση, σελ. 154, εκδ. red marks, 2017.
[25]. Για την κρίση της δεκαετίας του 1970 βλέπε αναλυτικότερα Μαντέλ Έρνεστ, Η τελευταία οικονομική κρίση, εκδ. Οδυσσέας, χ.χ..
[26]. Βλέπε αναλυτικότερα Χάρβεϊ Ντέϊβιντ, Νεοφιλελυεθρισός. Ιστορία και παρόν, σελ. 57, εκδ. Καστανιώτη2007.
[27]. Βλέπε αναλυτικότερα Λιόσης Βασίλης, Ιμπεριαλισμός και εξάρτηση. Η προσέγγιση του Λένιν, η περίπτωση της Ελλάδας και κριτική του σχήματος της αλληλεξάρτησης, Γ΄έκδοση, σελ. 104-105, εκδ. ΚΨΜ, 2013.
[28]. https://www.skai.gr/news/finance/lintner-ta-daneia-pou-pire-i-ellada-esosan-tis-gallikes-kai-tis-germ
[29]. https://banks.com.gr/chores-megalytera-chrei-sto-dnt/
[30]. https://www.imf.org/external/np/fin/tad/extcred1.aspx?utm_source=chatgpt.com
[31]. Το SDR (Special Drawing Rights – Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα) είναι ένα διεθνές λογιστικό νόμισμα. Πρόκειται για μία τεχνητή νομισματική μονάδα που έχει δημιουργήσει το ΔΝΤ που βασίζεται σε ένα «καλάθι» βασικών νομισμάτων προκειμένου να αποφεύγονται οι έντονες διακυμάνσεις που θα προκύπταν αν το χρέος υπολογιζόταν με βάση ένα και μόνο νόμισμα.
[32]. Βλέπε αναλυτικότερα Τραμπ Ντόναλντ, Αμερική σπουδαία ξανά. Πώς να διορθώσουμε την τραυματισμένη Αμερική μας, σελ. 66-69, εκδ. Μίνωας, 2017.
[33]. https://www.franciscodemiranda.info/es/documentos/cartagena.htm?utm_source=chatgpt.com
[34]. Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, Κείμενα, σελ. 191, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1988.
